Θεσσαλονίκη, 23 Ιουλ 1908

Χαμένος μέσα στην παραλληρούσα λαοθάλασσα, και μη πιστεύοντας τα μάτια του, ο διοικητής της Χωροφυλακής αναφέρει:

«στο μπαλκόνι του Κονακίου, Έλληνες και Βούλγαροι επίσκοποι και ο μουλάς σφίξαν τα χέρια και μετά, στο όνομα της αδελφοσύνης, κάλεσαν τους ομόθρησκούς τους να κάνουν το ίδιο... Μια κραυγή χαράς ξέσπασε από κάθε στήθος του όχλου και παντού έβλεπες Μουσουλμάνους, Έλληνες και Βούλγαρους, τους παλιούς θανάσιμους εχθρούς, να πέφτουν στην αγκαλιά ο ένας του άλλου. Ένα απερίγραπτο παραλλήρημα ακολούθησε καθώς ο συμβιβασμός φυλών και θρησκειών καθαγιάστηκε υπο την σκιαν μιας τεράστιας σημαίας που έφερε τις λέξεις "Ζήτω το Σύνταγμα"...»

Κάτω απο τον Λευκό Πύργο, η στρατιωτική ορχήστρα άρχισε να παίζει τη Marseillaise ενώ οι πλατείες γέμισαν με κόσμο από ολες τις συνοικίες της πόλης. Για μέρες ολόκληρες τα καφενεία, οι κήποι και οι πλατείες παρέμειναν γεμάτες ενώ οι σκηνές της συναδελφοσύνης ανάμεσα στους διαφορετικούς ανθρώπους ολοένα και εντείνονταν: "Οι τίγρεις, οι λύκοι, οι αλεπούδες και τα πρόβατα ήρθαν να βοσκίσουν στο ίδιο λειβάδι", σχολίασαν ποιητικά δυο Γάλλοι ιστορικοί.

Αλλα έμελε να επακολουθήσουν ακόμα πιο εκπληκτικά θεάματα: Αφού αγκαλιάστηκε με τον Έλληνα επίσκοπο στις Σέρρες, ο Iane Sandanski, ο σπουδαιώτερος αντάρτης του VMRO, οδήγησε τους κομιτατζήδες του στη Θεσσαλονίκη και και σε μια πράξη μνημειώδους συμβολισμού παρέδωσε τα όπλα του στην Επιτροπή Ενότητας και Προόδου (eng. CUP). Αναγνωρίζοντας αυτήν την θυσία, οι επαναστατικές αρχές επέστρεψαν τα όπλα, οπότε ο Sandanski και οι άνδρες του άρχισαν αμέσως να τα διαλύουν και να τα καταστρέφουν! Εκφωνόντας το "Διακύρηγμα Προς Όλα τα Έθνη της Αυτοκρατωρίας" του, ο Sandanski πάσχησε να κτίσει στα θεμέλια αυτής της μοναδικής στιγμής συμβιβασμού:

« Η πατρίδα μας, σκληρά δοκιμασμένη, εορτάζει την αναγένησή της. Η επαναστατική απήχηση των Νεότουρκων αδελφών μας αντιλάλησε χαροπά μέσα στις ψυχές εξ ίσου σκληρά δοκιμασμένων ανθρλωπων...
Προς τους Τούρκους συμπατριώτες!
Αντιπροσωπεύετε την πλειοψηφία του λαού, και έτσι έχετε επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος της καταστολής του κοινού εχθρού μας. Μεσ' στην Τούρκικη Αυτοκρατωρία σας, είσατε το ίδιο σκλάβοι με τους Χριστιανούς...
Αγαπημένοι Χριστιανοί συμπατριώτες!
Και σείς δόλια απατηθήκατε πιστεύοντας οτι για όσα υποφέρατε στα χέρια του τυρράνου έφταιγε όλος ο Τούρκικος λαός...
Αγαπητοί Φιλοι!
Μην αφήσετε τον εαυτό σας να παρασυρθεί από την εγγληματική αναστάτωση που πιθανα θα χρησιμοποιήσει η επίσημη Βουλγαρία για να υποσκάψει τον κοινό αγώνα σας στο πλευρό του Τούρκιοκου λαού και την ειρηνική συνέχεια αυτού του αγώνα»

Η επανάσταση των Νεότουρκων ήταν ένα θαρραλέο χτύπημα ενάντια στον δεσποτισμό του Σουλτάνου Αμπντουλχαμιντ -- στις αρχές της, οι ηγέτες της είχαν απορρίψει ανοιχτά τον δρόμο του εθνικισμού. Όπως αναφέρει κομψα ένας σπο τους χρονογράφους της εποχής: "Έμελε να ήταν το τέλος των διακρίσεων και της αδηκίας. Έμελε να ήταν το τέλος των αμοιβαία καταστροφικών πολέμων και της αιματοχυσίας, το τέλος του μίσους. Είχαν κουραστεί να μισούν, αυτοί οι άνθρωποι! Θέλαν να ζήσουν εν ειρήνη. Η ζωή ήταν κάτι πάραπάνω απ' την αδιάκοπη φαγωμάρα μεταξύ ανθρώπων που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες... ¨ηταν καιρός να εργαστουν μαζί, χέρι με χέρι για το κοινό καλο"

Θα ήταν, βέβαια, αφελές να φανταστούμε οτι ακόμα και το 1908 ένα συνταγματικό κίνημα θα διέθετε αρκετά πολιτικά και διανοητικά εφόδια για να μεταμορφώσει την Ωθωμανικη Αυτοκρατωρία σε ένα σύγχρονο πολυεθνικό κράτος. Μέσα σε τρία χρόνια αντεπανάστασης και αποκατάστασης, ο επαναστατικός ιδεαλισμός μεταλλάχθηκε σε ένα καθεστώς του οποίου η βιαιώτητα ξεπέρασε ακόμα και αυτήν του Αμπντουλχαμιντ.

---

Το ανάγνωσμα αυτό, το οποίο αποδίδω σε κάπως ελεύθερη μετάφραση, είναι από το αξιόλογο και σχετικά πρόσφατο βιβλίο του Misha Glenny, The Balkans 1804-1999 (Κεφ. 3 σελ. 216)

Η αναφορά του χωροφύλακα πρωτοπαρουσιάστηκε στη συλλογή Salonique, 1850-1918 του Veinstein (ed.) απο τους Dumont & Georgeon, La Révolution commence à Salonique.
Δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμα θαμμένη κάπου στα Ελληνικά. (Αν κανείς ξέρει...)

Just makes you think, don't it?

Επίσης θυμάμαι παλιότερα να είχα διαβάσει κάπου οτι οι Έλληνες της Μακεδονίας είχαν αρκετούς ενδοιασμούς ως προς την ένωσή τους με τους Παλιοελλαδίτες τους οποίους τους θεωρούσαν ελαφρώς μουρλούς και ανεύθυνους. Schevill νομίζω οτι ήταν (A History of the Balkan Peninsula, 192x), αλλα έψαξα και δεν το ξαναβρήκα...

---